Structureel grensoverschrijdend gedrag bij talkshow DWDD: ‘Het gevoel was: de zeis kan altijd onverwacht vallen’

Bij de veelbekeken en prijswinnende talkshow De Wereld Draait Door is achter de schermen sprake geweest van structureel grensoverschrijdend gedrag. Tientallen medewerkers zijn daardoor tussen 2005 en 2020 ziek uitgevallen. De Vara (later BNNVara) is meermaals gewaarschuwd voor de ongezonde werksfeer bij haar succesprogramma, maar greep nooit fundamenteel in.

Dat blijkt uit onderzoek van de Volkskrant, waarvoor met meer dan zeventig oud-medewerkers is gesproken. Ook beschikt de krant over medische dossiers, communicatie met advocaten, vertrouwelijke mails, conversaties uit appgroepen en vaststellingsovereenkomsten die hun verhalen onderbouwen.

Ruim vijftig van de oud-medewerkers kwalificeren het gedrag van presentator Matthijs van Nieuwkerk en enkele eindredacteuren als grensoverschrijdend. Het ging om extreme woede-uitbarstingen en publieke vernederingen, die ervoor zorgden dat er een angstcultuur in stand werd gehouden. ‘Het gevoel was: de zeis kan altijd onverwacht vallen’, zegt een redacteur. ‘Zonder dat je wist waarom. Lang bij DWDD werken was het ultieme recept voor een burn-out.’

Pijnlijk

De huidige directie van BNNVara, die de afgelopen tijd zelf ook met medewerkers sprak, geeft toe dat er sprake is geweest van grensoverschrijdend gedrag. ‘De eindredactie en presentator hadden op hun gedrag en de cultuur op de redactie aangesproken moeten worden. Dat dit destijds niet is gebeurd, is pijnlijk voor de (oud-)collega’s die dit aangaat.’

De omroeptop heeft de afgelopen maanden ‘zeer indringende gesprekken’ gevoerd met Van Nieuwkerk, die sinds het einde van DWDD nog programma’s voor de omroep maakt. Daarin heeft hij volgens de omroep erkend grenzen over te zijn gegaan. ‘Dat is voor ons van essentieel belang’, zegt directeur-content Suzanne Kunzeler.

Verklaring Van Nieuwkerk

Van Nieuwkerk wilde, ondanks vele verzoeken, niet ingaan op vragen van deze krant. Na lezing van de reconstructie reageerde hij vrijdagmiddag alsnog. In die verklaring betuigde hij geen spijt en reageerde hij ook niet op het feit dat zo veel medewerkers ziek uitvielen. BNNVara liet daarop weten: ‘De reactie van Matthijs stelt ons teleur en dwingt ons tot beraad.’

Vijf kwartier later kwam Van Nieuwkerk met een nieuwe verklaring. Daarin zegt hij: ‘Dat we kennelijk toch niet iedereen een veilig en prettig gevoel hebben kunnen geven en dat het zelfs collega’s ziek heeft gemaakt, dat spijt me enorm.’ Ook zegt hij: ‘Nu zitten we met een aantal ongemakkelijke gedane zaken. Die nemen helaas geen keer, maar stemmen wel tot nadenken. Deze spiegel blijft in mijn kamer hangen.’ BNNVara liet daarop weten: ‘Het nieuwe statement nemen we mee in ons beraad en in de gesprekken die we met Matthijs voeren.’

Hardnekkig probleem

Grensoverschrijdend gedrag in de cultuur- en mediasector vormt een ‘hardnekkig en urgent’ probleem, waarvan nu alleen ‘het topje van de ijsberg’ zichtbaar is, oordeelde de Raad voor Cultuur in juni. De voor de publieke omroep verantwoordelijke staatssecretaris voor Cultuur en Media, Gunay Uslu, schreef eerder deze maand aan de Tweede Kamer dat verhalen over grensoverschrijdend gedrag in de sector haar ‘met afschuw vervullen’ en beloofde toe te zien op verbetering.

BNNVara stelt vooralsnog geen onafhankelijk onderzoek in, wel roept de omroep (oud-)medewerkers op hun verhaal met hen te delen. Om de drempel daarvoor te helpen verlagen, wordt een extern meldpunt geopend. Hoeveel medewerkers precies ziek werden, of anderszins uitvielen, zegt de omroep niet meer te kunnen achterhalen.

Chansons!!

Uit onderzoek van de Volkskrant blijkt dat zich afgelopen zomer bij de opnamen van Chansons!! in Parijs wederom een incident rond Van Nieuwkerk heeft voorgedaan. Na een woede-uitbarsting van hem gaf een medewerker aan zich grensoverschrijdend bejegend te voelen. De directie van BNNVara, dat Chansons!! uitzendt, bevestigt na vragen hierover ‘bekend te zijn met één voorval’ en kreeg van producent Medialane, formeel de werkgever van Van Nieuwkerk, te horen ‘dat dit is opgepakt en dat met betrokkenen een gesprek is gevoerd’.

Medialane wil niet ingaan op vragen over het incident en de afhandeling daarvan, omdat ‘we interne gesprekken met werknemers als vertrouwelijk beschouwen’. Wel verklaart directeur Iris van den Ende: ‘Matthijs heeft grote waardering voor zijn collega’s. Of je stagiair bent of eindredacteur; iedereen zit aan tafel en wordt door hem serieus genomen.’

Oud-Vara-directeur

In de loop der jaren is de directie van de Vara en later BNNVara meermaals gewaarschuwd door de eigen afdeling personeelszaken over het ongewenste gedrag bij DWDD. Zo werd toenmalig VARA-directeur Frans Klein, nu directeur bij de NPO, in 2011 gealarmeerd over het hoge verloop van personeel en de onveilige sfeer. Ook eindredacteur Dieuwke Wynia, die de werksituatie naar buiten toe altijd verdedigde, vroeg Klein naar eigen zeggen tevergeefs om hulp bij het intomen van Van Nieuwkerks woede.

Frans Klein zegt in een reactie niet op de hoogte te zijn geweest van het grensoverschrijdende gedrag, en geschrokken te zijn van de bevindingen. Wel zegt hij de personeelsbezetting te hebben vergroot om de werkdruk te verlichten, toen bleek dat het verloop bovenmatig hoog was. ‘Natuurlijk liepen we het risico dat sommige mensen iets te veel vermalen raakten in deze situatie. Daar hebben we op onze manier aandacht aan proberen te besteden.’ Volgens Klein was dat ‘in retrospectief misschien onvoldoende’.

‘De prijs voor het succes’

Ondanks de noodsignalen grepen Klein, en na 2014 ook zijn opvolgers, nooit fundamenteel in. Daardoor ontstond bij medewerkers van DWDD de overtuiging dat de directie het tot de laatste uitzending aan toe op de koop toenam dat medewerkers ziek werden van de werkomstandigheden. ‘Ik heb het altijd gezien als de prijs voor het succes, die we met z’n allen hadden vastgesteld: de NPO, de directie van BNNVara, de eindredacteur en ik’, zegt Mirjam de Klerk, die vanuit de omroep vijftien jaar lang de personeelszaken van DWDD deed.’ De Klerk zegt er spijt van te hebben de impact op medewerkers te hebben onderschat.

Uit gespreksverslagen van oud-medewerkers met psychologen, psychiaters en andere behandelaars blijkt dat de gevolgen ingrijpend waren. Medewerkers liepen burn-outs op, kregen mentale problemen of vertrokken spoorslags helemaal uit de mediawereld. Ook waren er mensen met symptomen van post­trau­ma­ti­sche stress­stoor­nis (ptss). Een aantal heeft er tot op de dag van vandaag last van. Sommigen zijn nog steeds verminderd inzetbaar, anderen hebben angstgevoelens.