Na vier jaar en een grondige renovatie woont de koning weer in een paleis

De koning woont weer in een paleis. Dat zou niet opmerkelijk moeten zijn, maar bijna zes jaar lang woonde hij met zijn gezin in een ‘gewoon’ huis.

Het huis waar hij, zo zei Willem-Alexander in de zomer tijdens een persgesprek, „vijftien prachtige jaren” heeft gehad. „De kinderen zijn hier geboren en opgevoed”, vulde koningin Máxima aan over Villa Eikenhorst in Wassenaar. „We zullen dit huis met een beetje heimwee verlaten.” En: „Het is ons thuis. Het wordt wennen.” Willem-Alexander: „Het is emotioneel om hier weg te gaan.”

Maar bij het ambt hoort een paleis dat door de staat ter beschikking is gesteld en daarom verhuist het gezin naar Huis ten Bosch. Nadat prinses Beatrix begin 2014 naar kasteel Drakensteyn in Lage Vuursche verhuisde, is het zeventiende-eeuwse rijksmonument in het Haagse Bos grondig gerenoveerd. Voor 63,1 miljoen euro – aanzienlijk meer dan begroot.

Vier jaar geleden had het Rijksvastgoedbedrijf, dat opdracht gaf tot de verbouwing, het nog over 35 miljoen euro, een bedrag dat overeenkwam met „soortgelijke panden waar zowel monumentale waarde als beveiligingsaspecten een rol spelen”. Dat was 4.000 tot 5.000 euro per vierkante meter. En, schreef het bedrijf toen als verdediging van de kosten: „Ook als het gebouw niet het woon/werkpaleis van de koning en zijn gezin zou worden, zou deugdelijk onderhoud nodig zijn.”

Het is emotioneel om hier weg te gaan

Willem-Alexander over De Eikenhorst

De laatste keer dat Huis ten Bosch grondig werd gerestaureerd, was in 1950. Toen moest het paleis weer „bruikbaar” gemaakt worden. Kogels en granaat- en bomscherven hadden het tijdens de oorlog zwaar beschadigd: de beheerder had wel weten voorkomen dat de Duitse bezetter het gebouw sloopte voor de bouw van de Atlantikwall.

Zeer verouderde inrichting

Een kleinere verbouwing – een „modernisering van het wooncomfort” – vond plaats voordat prinses Beatrix in 1980 koningin werd. De inrichting was begin 2014 „zeer verouderd”, concludeerde het Rijksvastgoedbedrijf: stopcontacten niet-geaard, waterleidingen van lood, badkamers gedateerd, keukenapparaten en verwarming aan het einde van hun levensduur.

De lijst met echte mankementen leest als een handboek voor restaurateurs. In het paleis wordt, zo blijkt uit interne documenten die na WOB-verzoeken werden vrijgegeven, hout- en betonrot aangetroffen. Er zijn roestende leidingen, lekkende daken, houtworm, en scheuren in het plafond en de buitengevels. De vloerkleden van de Blauwe en Groene Salons zijn versleten, in de Tuinzaal zitten vochtplekken en in het papierbehang in de Chinese Zaal zilvervisjes, concludeert de Rijksbouwmeester. De gordijnen zijn bovendien „tot op de draad versleten”. Alleen de bijzondere Oranjezaal, die in 2001 is gerestaureerd en waar officiële ontvangsten worden gehouden, is in goede staat.

Lees ook over de eenmalige openstelling van de Oranjezaal: Hier buitelen alle Oranjes over je heen

Hoe het zover kon komen, staat in een inspectierapport uit 2012: „Hare Majesteit de Koningin is al jaren zeer terughoudend als het gaat om onderhoud of aanpassingen aan het paleis.” Het is echter de verantwoordelijkheid van de Rijksgebouwendienst de paleizen ‘gebruiksklaar’ te houden.

De lijst mankementen is echter „een eerste inschatting” in juni 2014 op basis van een „oculaire inspectie” van het hoofdgebouw. De Rijksbouwmeester heeft de Haagse vleugel – waar het kantoor en de logeerkamers zijn – en het grootste deel van de Wassenaarse vleugel – de privé-vertrekken – buiten beschouwing gelaten. Uit een contra-expertise van voormalig Rijksbouwmeester Mels Crouwel, die ook de renovatie van het Paleis op de Dam heeft begeleid, blijkt dat er véél meer moet gebeuren.

„De scope van de werkzaamheden is eerder te beperkt dan te ruim”, schrijft hij. Zeker als, zoals de Rijksgebouwendienst wil, de koning en zijn gezin er de komende tien jaar rustig – dus zonder voortdurende verbouwingen – kunnen wonen.

Asbest in het paleis

Bovendien zit er asbest in het paleis, is al in augustus 2010 geconstateerd: achter schoorstenen, in de liftschachten, in het tennishuisje en vooral in de daken. Net zoals eerder in Paleis Noordeinde en het Paleis op de Dam ook asbest werd aangetroffen – die paleizen werden voor de troonwisseling van Beatrix verbouwd, in de jaren dat het brandwerende asbest nog overal werd ingestopt. Nu bekend is dat asbest kankerverwekkend is, moet het weer overal uit. Asbestdaken zijn zelfs (als de Eerste Kamer instemt met het wetsvoorstel) vanaf 2024 verboden.

Minister Stef Blok (Wonen en Rijksdienst, VVD) moet de Tweede Kamer in 2015 al vertellen dat de kosten voor de verbouwing zullen oplopen tot 6.500 euro per vierkante meter: 59 miljoen euro totaal.

Als aannemer J.P. van Eesteren eenmaal begint aan de klus, blijken er nóg meer mankementen te zijn: de gevels en daken zijn niet meer te repareren maar moeten vervangen, net als de bordestrap. Twee jaar later schrijft staatssecretaris Raymond Knops (Binnenlandse Zaken, CDA) aan de Tweede Kamer dat er meerkosten zijn van 4,1 miljoen euro. Die 7 procent is „relatief beperkt” in vergelijking met bijvoorbeeld de renovatie van het Rijksmuseum (15 procent meerkosten) of Rijksmuseum Boerhaave (10 procent), zegt hij.

Lees ook: Koninklijke familie laat deel kunstcollectie veilen

Expliciet benadrukt de staatssecretaris dat de extra kosten „geen gevolg van wensen van de gebruiker” zijn. De architect van de koning heeft wel een aantal eisen, die vooral bedoeld zijn „wil het paleis geschikt worden voor de huisvesting van een modern jong gezin”.

Zo komt er een trap in de Wassenaarse vleugel waardoor privé en werk gescheiden kunnen worden. Het gebrek aan daglicht wordt onder meer opgelost door van een blind raam in de werkkamer van de koning een echt raam te maken, en enkele achttiende-eeuwse en jaren-tachtig-wanden worden gesloopt om de „hokkerige” kamers groter te maken.

Wat de koning ook wilde, zo vertelde hij bij een werkbezoek in de zomer, waren zonnepanelen op het dak. Hij krijgt ze niet: de wet staat niet toe dat er wijzigingen worden aangebracht aan het uiterlijk van rijksmonumenten. Premier Rutte zegde tijdens het debat over de begroting van het Koninklijk Huis wel toe dat op een plat dak van paleis Noordeinde zonnepanelen komen.

Hoe de Wassenaarse vleugel is ingericht, blijft geheim. Het enige dat de koning en koningin wilden vertellen, is dat hun drie dochters inspraak hebben gekregen over hun eigen kamers. Zolang het „praktisch” was, zei de koningin in de zomer. Willem-Alexander: „Ze mogen kleuren kiezen.” Welke kleuren? „Geen roze en geen blauw.”