Luister naar

Indonesische vulkaan Krakatau bracht hardste geluid ooit voort

Nieuws
Angst slaat toe op Java bij elke grom van de Anak Krakatau Indonesië vreest een nieuwe eruptie van het ‘kind van de Krakatau’, ook al is die vulkaan klein naast zijn vader uit 1883. Intussen laat de president snel een oud alarmsysteem repareren.
Michel Maas redactie vk
donderdag 27 december 2018 om 13:23

Jakarta

De nieuwste uitbarsting van Anak Krakatau op Eerste Kerstdag veroorzaakt geen tsunami, maar het gedonder van de berg is genoeg om duizenden bewoners van Sumur op de vlucht te jagen. Ze rennen naar hogergelegen plekken, en waar die niet zijn rennen ze alleen maar rechtdoor, zo ver mogelijk weg van de onbetrouwbare zee. Niemand weet of er een nieuwe tsunami komt, en als er een komt: wanneer. In heel Indonesië is er geen deskundige die dat kan voorspellen; evenmin is er een systeem dat de mensen op tijd kan waarschuwen. Na afgelopen weekeinde blijven de mensen daarom uit de buurt van de zee, en bij het minste of geringste zet iedereen het op een lopen.

Het gerommel van Anak Krakatau houdt niet meer op. Langs de hele kust kun je het horen: een geluid van verre explosies, scherper dan het gedonder van onweer, onheilspellender. Soms zijn het een paar donderslagen per minuut, soms zitten er minuten tussen en soms is het een heel uur stil. De klap die de tsunami aankondigde was harder. ‘Het klonk als een bom’, zeggen getuigen. Dat was de klap waardoor een stuk van 64 hectare van de eilandvulkaan afbrak, negentig voetbalvelden in één keer, dat het water van de zee opstuwde tot een vloedgolf die met grote snelheid over de stranden denderde.

De doden en de verwoesting die achterbleven hebben een einde gemaakt aan de betrekkelijke onschuld van de berg. Tot nu toe was ‘Anak Krakatau’ maar een kind dat een beetje aanrommelde in vergelijking met de echte Krakatau, die zichzelf in 1883 in een apocalyptische knal heeft opgeblazen. Maar ineens is het kind er een geworden om rekening mee te houden.

Anak Krakatau is desondanks nog steeds een dwerg in vergelijking met de grote Krakatau.

De omvang van de explosie van die vulkaan, en de gevolgen die zij had, overtroffen in 1883 veruit wat de tsunami dit weekeinde teweegbracht toen hij over de westkust van Java en de oostkust van Sumatra denderde. De fatale uitbarsting van de grote Krakatau was een van de allergrootste erupties die de aarde ooit had meegemaakt. Een berg van meer dan 800 meter hoogte verdween in een grote explosie van de aardbodem. Van het eiland bleven een paar randjes over. De rest werd in een gigantische gloeiende aswolk de atmosfeer in gespoten. Ook toen waren er tsunami’s. De grootste en laatste smeet een ijzeren stoomschip, de Berouw, kilometers diep landinwaarts.

Hardste geluid ooit

De schaarse overlevenden spraken van een ‘zwarte muur van water’. Die moet meer dan 40 meter hoog zijn geweest. Vluchten naar een heuvel had geen zin, daar kwam de golf bovenuit. Alle plaatsen aan de kust werden weggevaagd. De gloeiende as en puimsteen doodden duizend mensen, de tsunami’s doodden er 35 duizend. Als Java toen net zo dicht bevolkt was geweest als nu, zouden dat er vele honderdduizenden zijn geweest.

De auteur Simon Winchester maakte een reconstructie in zijn standaardwerk: Krakatoa – De dag dat de wereld ontplofte. De uitbarsting had inderdaad wereldwijd gevolgen. De knal waarmee de Krakatau op de ochtend van 27 augustus uiteenspatte was het hardste geluid dat ooit op aarde was geregistreerd. Het was duizenden kilometers verderop te horen. Op het eiland Rodrigues in de Indische Oceaan noteerde een politiecommandant het ‘geluid van kanonnen’. Rodrigues ligt bijna 5.000 kilometer van de Krakatau, verder dan Teheran van Amsterdam ligt. De knallen werden gehoord in Singapore, Bangkok en Manilla en volgens Winchester zelfs in Amerika, bijna 20 duizend kilometer verderop. Verteld wordt dat de knal vier keer rond de aarde ging eer hij tot zwijgen kwam.

Telegraaflijnen

De explosie had de kracht van dertien keer de atoombom van Hiroshima. Gas, stof, puimsteen en stenen werden tot in de hogere luchtlagen omhooggeschoten in een wolk die de halve aarde zou omspannen. De gemiddelde temperatuur van de aarde daalde door dat stofgordijn vijf jaar lang met 1 graad. De stofwolken veroorzaakten spectaculaire zonsopgangen aan de andere kant van de aardbol. De rode flarden moeten in Amerika zelfs brandweerlieden voor de gek hebben gehouden, die dachten dat aan de horizon grote branden woedden.

De uitbarsting van de Krakatau was de eerste ramp waarover bijna ‘live’ over de hele wereld verslag werd gedaan. Nog maar heel kort daarvoor waren er onderzeese telegraaflijnen gelegd. De trans-Atlantische verbinding was net 25 jaar oud en nu omspanden telegraaflijnen de hele wereld, en via die lijnen verspreidde zich binnen een dag het nieuws dat er iets vreselijks was gebeurd in Nederlands-Indië. Bijna niemand wist wat de Krakatau was, weinig mensen hadden ooit gehoord van Java, Sumatra of Batavia, maar ineens lagen die woorden op ieders lip. De wereld zou daarna nooit meer dezelfde zijn.

Het zou tientallen jaren duren voordat Anak Krakatau uit het water tevoorschijn zou komen. In 1927 begon een nieuwe vulkaan onder water lava uit te braken. In 1930 kwam die vulkaan boven water: Anak Krakatau. Die spuwde meer lava uit dan de zee kon wegspoelen, en groeide snel – vanaf de jaren vijftig met meer dan 6 meter per jaar. Sinds 1994 is Anak Krakatau niet meer tot rust gekomen. 19 februari 2017 was er een explosieve uitbarsting en in juni 2018 begon een reeks uitbarstingen die tot de dag van vandaag voortduurt.

Tot vorige week waren de knallen niet meer dan een achtergrond. De Anak Krakatau, met zijn eeuwige rookpluim, was van de kust uit te zien. De fotogenieke berg was een extra bron van inkomsten. Het bracht vulkaantoeristen naar de streek. Vergeleken met de wereldknal van 1883 zijn de knallen van Anak Krakatau babygepruttel. Zij reiken niet verder dan tientallen kilometers, maar sinds zaterdag is dat ver genoeg. Voor de mensen die ze kunnen horen zijn ze angstaanjagend en onheilspellend.

Detectiesysteem

Het angstaanjagendst is het feit dat niemand weet wat ze zullen brengen. Indonesië heeft geen detectiesysteem dat op tijd kan waarschuwen voor een stijging van het zeewaterpeil. Het enige bestaande waarschuwingssysteem is gekoppeld aan aardbevingen. 90 procent van de tsunami’s wordt veroorzaakt door een aardbeving, en de meteorologische dienst heeft modellen voor de omstandigheden waaronder een aardbeving een tsunami kan veroorzaken. Als die omstandigheden er zijn, wordt een tsunamialarm gegeven. In de meeste gevallen is dat niet eens nodig. Sinds de grote tsunami die eind 2004 130- tot 180 duizend mensen doodde in de provincie Atjeh, is de bevolking zich meer dan bewust van de gevaren van een aardbeving aan zee. Zodra de aarde schudt, vluchten de mensen uit hun huizen en zoeken ze een hoger gelegen plek op.

Ooit was er een detectiesysteem dat elke tsunami kon meten, ook zonder aardbeving. In 2005 is er met buitenlandse hulp een netwerk van boeien langs de zuidkust van Sumatra en Java gelegd. Die boeien bevatten elektronica, die elke verandering in het zeewaterpeil meteen doorgaf aan een centrale op het vasteland. Dat peperdure systeem ging als een nachtkaars uit. Apparatuur werd van de boeien gesloopt, hele boeien werden gestolen, apparatuur ging kapot en werd niet hersteld, boeien roestten weg, tot in 2012 ook de laatste boei het begaf. Indonesië zag er niet meer naar om.

Tot de tsunami van de Anak Krakatau, en een soortgelijke tsunami die eerder dit jaar de stad Palu op Sulawesi trof, Indonesië de ogen opende.

Onder druk van een stijgend aantal slachtoffers heeft president Joko Widodo nu opdracht gegeven het vergeten hightech-waarschuwingssysteem te herstellen. Volgend jaar moet dat weer operationeel zijn, en uitgebreid naar plaatsen die eerder niet waren gedekt. De president moet wel. In april zijn er presidentsverkiezingen en zijn tegenstander, ex-generaal Prabowo, zal Joko Widodo ongetwijfeld afrekenen op hoe hij de reeks rampen van dit jaar (twee aardbevingen, tsunami’s en een vliegtuigramp) heeft aangepakt.

Terwijl de ramp langzaam politiek wordt, zoeken reddingwerkers, politiemensen en militairen nog volop naar slachtoffers. Nog steeds worden er lichamen gevonden. Marineschepen vissen ze uit zee, en op het land duiken ze op op plaatsen die tot nu toe nog moeilijk bereikbaar waren. Gezocht wordt met drones en honden. Duizenden bewoners van de kuststrook zijn gevlucht en worden opgevangen in openbare gebouwen als scholen en gemeentehuizen, in moskeeën en in haastig opgezette tentenkampen.

De meteorologische dienst heeft iedereen gewaarschuwd zeker een kilometer van het strand weg te blijven. De dienst vreest dat een combinatie van factoren een nieuwe aardverschuiving kan veroorzaken en een nieuwe tsunami. Hevige regenval, onweersbuien en felle wind zullen de zee en de golven opzwepen. Gecombineerd met de aanhoudende uitbarstingen van de vulkaan kan dat het eiland Anak Krakatau instabiel maken.

De waarschuwing is giswerk, maar beter een keer te veel gewaarschuwd dan opnieuw verrast te worden door de zee.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Amit Soussana op 29 januari kort na haar vrijlating door Hamas.

Ex-gijzelaar Hamas vertelt over seksueel misbruik tijdens 55 dagen van gevangenschap in Gaza

Voor het eerst heeft een vrijgelaten Israëlische gijzelaar openlijk verteld over seksueel geweld gepleegd door Hamas tijdens haar gevangenschap. Amit Soussana zegt onder meer seksueel te zijn misbruikt door haar bewaker.

Demonstranten dinsdagavond in Boedapest. Dit is de tweede keer dit jaar dat Hongaren in groten getale de straat opgaan.

Duizenden Hongaren de straat op om gelekt telefoongesprek in corruptieschandaal

Duizenden Hongaren hebben dinsdagavond gedemonstreerd tegen de regering. Aanleiding voor het spontane protest is een gelekt telefoongesprek, over hoe kabinetsmedewerkers een corruptieonderzoek hebben geprobeerd te dwarsbomen.

In Texas en Kansas vroegen veeboeren zich af waarom sommige van hun koeien ziek zijn: ze eten slecht, geven minder melk en hebben soms koorts en diarree.

Koeien en geiten in Amerika besmet met H5N1: gevreesde vogelgriep rukt weer iets verder op. Vijf vragen

Epidemiologen zijn zeer ongerust nu het vogelgriepvirus H5N1 in Amerika koeien en geiten heeft besmet en ze ziek lijkt te maken. Tegelijkertijd waarschuwen kenners voor overhaaste conclusies. Vijf vragen over dit virus.

Demissionair minister-president Mark Rutte krijgt een rondleiding door de wijk Dashilar tijdens een werkbezoek aan Volksrepubliek China.

Premier Rutte in zijn element op bezoek bij 'goede vriend China': 'Oekraïne was voor mij onderwerp nummer 1'

Oekraïne en de handelsrelaties, dat zijn de belangrijkste thema’s bij Ruttes bezoek aan China. Het meest was hij op dreef op de universiteit. Maar het is de vraag of zijn verhaal indruk heeft gemaakt op de Chinese overheid.

Sinds de trekkerdemonstraties van begin dit jaar wordt de ene na de andere maatregel ingetrokken of verwaterd.

Onder druk van boeren sneuvelt ene na andere groene ambitie van de Europese Unie

Na Europabrede boerenprotesten is de Europese groene revolutie tot stilstand gekomen en deels zelfs teruggedraaid. De gevolgen voor klimaat en milieu zijn aanzienlijk, en het einde van de contrarevolutie is nog lang niet in zicht.

Een van de verdachten van het bloedbad in de Crocus City Hall in Moskou wordt de rechtszaal in gebracht.

Onder Poetin is het taboe op martelen verdwenen, blijkt na het bloedbad in Moskou

‘Prima kerels!’, prees Dmitri Medvedev de agenten die vier verdachten van de terreuraanslag in Moskou oppakten. Maar de huidig ondervoorzitter van de Russische veiligheidsraad sprak met geen woord over de heftig toegetakelde verdachten.